Δέσποινα Σπανούδη:Τοπική Αυτοδιοίκηση, Αριστερά και Περιβάλλον: σκέφτομαι παγκόσμια, δρω τοπικά

Σε μια κοινωνία που μιντιοκρατείται, με μια αριστερά που έχει συνηθίσει να μιλά θεωρητικά και να επαναλαμβάνει μια κεντρικά εκπορευόμενη «γραμμή» και με μια εμπειρία κινητοποιήσεων που συχνά δεν υπερβαίνουν την έκφραση τοπικών αντιδράσεων, η σύνδεση κεντρικού – τοπικού είναι πάντα ζητούμενη. Τόσο από την άποψη της ανάδειξης και της ένταξης των τοπικών προβλημάτων στο συνολικό πλαίσιο που τα παράγει όσο και από την άποψη της απάντησης και της αντιπρότασης ενός ριζοσπαστικά διαφορετικού μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης. Η αλλαγή της αφήγησης από την δικτατορία της οικονομίας των τραπεζιτών, των χρηματιστηριακών αγορών και των μεγάλων επιχειρήσεων, στην δημοκρατικά σχεδιασμένη οικονομία των αναγκών, περνάει τόσο μέσα από εγχειρήματα και θεσμίσεις αυτοοργάνωσης και αυτοδιοίκησης, όσο και μέσα από κινηματικές διαδικασίες που συνδέονται, δικτυώνονται και κατορθώνουν να πάρουν ευρύτερη διάσταση ή συμβολικό χαρακτήρα.

Το στοίχημα για μια συλλογικότητα που συγκροτείται σε αυτοδιοικητική παράταξη, είναι να κάνει χειροπιαστό το όραμα του συνοικιακού, κοινοτικού, δημοτικού, περιφερειακού, αποκεντρωμένου ελέγχου στα δημόσια αγαθά, τους φυσικούς πόρους και ακόμη παραπέρα στις συνθήκες παραγωγής. Όπως και το όραμα για διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας, όπου όλοι θα έχουν γνώση και γνώμη και θα συναποφασίζουν, ώστε γίνει πράξη η διαχείριση των «κοινών» από τους ελεύθερους πολίτες. Να τα κάνει χειροπιαστά, μέσα από την ίδια τη συγκρότηση και τη λειτουργία της παράταξης- συλλογικότητας, μέσα από τη συμπόρευση και την πρωτοβουλία για κοινωνικές διεκδικήσεις και αντιστάσεις, μέσα από την «τοπικοποίηση» των συνολικών προβλημάτων και την «συνολικοποίηση» των τοπικών προβλημάτων.

Πολύ περισσότερο κρίσιμο είναι το στοίχημα, όταν μια παράταξη καλείται να διαχειριστεί ένα Δήμο ή ακόμη και μια περιφέρεια. Μέσα σε ένα δεδομένο προβληματικό και συγκεντρωτικό θεσμικό πλαίσιο που κρατά τις αποφάσεις για το κράτος και επιφυλάσσει για την Αυτοδιοίκηση το ρόλο του φτωχού συγγενή- επαίτη- πελάτη και εκτελεστή. Με λειψούς πόρους και ανθρώπινο δυναμικό αλλά και με την εσωτερική παθολογία του δημόσιου τομέα, δύο παράγοντες που επιβαρύνονται δραματικά λόγω των μνημονιακών μέτρων. Με κοινοτικές χρηματοδοτήσεις που σχεδιάζονται χωρίς την Αυτοδιοίκηση και επιβάλλουν κανόνες για να εξυπηρετηθούν νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Με τις κοινωνικές ανάγκες να διογκώνονται και τα δημόσια αγαθά να εκποιούνται. Με αυτές τις συντεταγμένες, καλούνται οι αυτοδιοικητικές αρχές να αντιμετωπίσουν, να διαχειριστούν και να εκπροσωπήσουν μια σύνθετη τοπική πραγματικότητα που αποτελείται από όλη την κοινωνική διαστρωμάτωση και τις διαφορετικές ομαδοποιήσεις. Και να δώσουν ένα διαφορετικό προσανατολισμό.

Για αυτόν το προσανατολισμό, προνομιακό πεδίο παρέμβασης είναι τα θέματα που ανοίγει η ριζοσπαστική πολιτική οικολογία. Η προσέγγιση για νέους δείκτες ευημερίας σε αντικατάσταση των παραδοσιακών «αναπτυξιακών» δεικτών, του ρυθμού ανάπτυξης, του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Ευημερία που δεν μετριέται με την ικανοποίηση ατομικών καταναλωτικών ψευδοαναγκών αλλά με την καθολική πρόσβαση στην υγεία, την  παιδεία και τον πολιτισμό, την ποιότητα ζωής και την προστασία του  περιβάλλοντος, την επικοινωνία, την αλληλεγγύη, τον δημιουργικό ελεύθερο χρόνο, την κοινωνική δράση και συμμετοχή. Αλλά και η αναζήτηση των διαδρομών μέσα από τις οποίες η Αυτοδιοίκηση θα ενισχύσει τις κοινωνικές αντιστάσεις και διεκδικήσεις, θα επιδιώξει τον κοινωνικό έλεγχο, θα στηρίξει και θα στηριχθεί από τον εθελοντισμό, θα σχεδιάσει συμμετοχικά, θα θέσει ως στόχο την συνέργεια και όχι την ανταγωνιστικότητα.

Φυσικοί σύμμαχοι που ανοίγουν δρόμους για την ανατροπή της επιβαλλόμενης ισοπέδωσης και την ανασυγκρότηση της κοινωνίας, είναι τα κινήματα με τοπικό και υπερτοπικό χαρακτήρα, που προστατεύουν τα δημόσια αγαθά και ανιχνεύουν εναλλακτικές απαντήσεις γύρω από τα θέματα που έχουν μπει στο στόχαστρο της ιδιωτικής κερδοφορίας: της ενέργειας, του νερού, της διαχείρισης  των απορριμμάτων, των κοινόχρηστων χώρων, των εξορύξεων. Στον πλούτο των επιχειρημάτων και των κινηματικών προτάσεων υπάρχει έτοιμο υλικό για την Αυτοδιοίκηση που θα εμπλουτίσει την αποστεωμένη, πανάκριβη και συχνά κατευθυνόμενη «τεχνοκρατική» διαδικασία εκπόνησης αναπτυξιακών μελετών και σχεδίων. Στον δυναμισμό της κινητοποίησης και της ενεργοποίησης των πολιτών, βρίσκονται και διευρύνονται οι αναγκαίες συμμαχίες για να αντιμετωπισθεί η λεηλασία. Τρέχοντα παραδείγματα αποτελούν η πανελλαδική κινητοποίηση για την προστασία των αιγιαλών, για την διεκδίκηση των ακινήτων που παραχωρήθηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ αλλά και η εκλογή της αριστερής δημοτικής αρχής στη Ν. Φιλαδέλφεια σε συνθήκες σύγκρουσης του τοπικού κινήματος με τις αδηφάγες επιδιώξεις Μελισσανίδη που με  προμετωπίδα το γήπεδο και τους φίλαθλους της ΑΕΚ, επιχειρεί τον αποχαρακτηρισμό και την εκμετάλλευση του Άλσους.

Φυσικοί σύμμαχοι που ανοίγουν δρόμους για την «αυτοδιοίκηση  των πολιτών», είναι ακόμη οι συλλογικές απαντήσεις στην κρίση που πολλαπλασιάστηκαν τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά το κίνημα των πλατειών: αυτοδιαχειριζόμενα κοινωνικά κέντρα, συνεταιρισμοί, δίκτυα χωρίς μεσάζοντες, δίκτυα ανταλλαγών προϊόντων και υπηρεσιών με ή χωρίς εικονικά νομίσματα, τράπεζες σπόρων, εργασιακές κολεκτίβες, αυτοδιαχειριζόμενοι αγρόκηποι, οικοκοινότητες, εναλλακτικές εκπαιδευτικές και πολιτιστικές δομές, συνελεύσεις γειτονιών, απόπειρες συμμετοχικών προϋπολογισμών και ένας μεγάλος αριθμός αυτοδιαχειριζόμενων δομών αλληλεγγύης (ιατρεία, φαρμακεία, φροντιστήρια, παντοπωλεία κ.α.), συγκρατούν τον κοινωνικό ιστό, αναπληρώνουν λειτουργίες της πολιτείας και της αυτοδιοίκησης και δείχνουν ότι ένας άλλος κόσμος κυοφορείται και μπορεί να υπάρξει. Με ευρηματική οικονομία πόρων, με κατανόηση των ορίων του περιβάλλοντος, με ανθρωπιστικές αξίες, με πειραματισμούς στη δύσκολη άσκηση της πραγματικής δημοκρατίας και της ισότιμης συμμετοχής.

Η Αυτοδιοίκηση έχει συμμάχους, έχει έστω και περιορισμένα εργαλεία και μέσα, έχει πολιτική δύναμη. Μπορεί να πριμοδοτήσει συνεργατικές προσπάθειες στην οικονομία, την παραγωγή με κριτήρια τοπικοποίησης και αυτάρκειας, ιδιαίτερα σε τομείς όπως η ενέργεια, η διατροφή, η αξιοποίηση των απορριμμάτων με διαλογή στην πηγή, να αναδείξει τους τοπικούς πόρους, το φυσικό περιβάλλον, τα πολιτιστικά στοιχεία. Μπορεί να εμπνεύσει τις αξίες του δημόσιου λειτουργήματος και να κινητοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό της Αυτοδιοίκησης, αναδιοργανώνοντας με βάση νέους στόχους τη εσωτερική λειτουργία Δήμων και Περιφερειών. Μπορεί να ανοίξει τη λειτουργία του δημοτικού συμβουλίου, την κατάρτιση του προγράμματος δράσης και την κατανομή των πόρων, οργανώνοντας διαδικασίες ουσιαστικής κοινωνικής διαβούλευσης. Μπορεί να σχεδιάσει μια πολιτική κοινωνικής προστασίας που περιλαμβάνει όλες τις μορφές δράσης : είναι γνωστές πρακτικές για την αυτοδιοίκηση ακόμη και η στήριξη καταλήψεων για στέγη και κοινωνικές δράσεις, οι επανασυνδέσεις ρεύματος και νερού, οι κινητοποιήσεις ενάντια σε ληστρικά μέτρα. Μπορεί να γίνει μοχλός αντίστασης και ανατροπής.

Ας θυμηθούμε τα λόγια του Γιώργη Σιάντου, προς το Εθνικό Συμβούλιο (την Βουλή της Εθνικής Αντίστασης) κατά την διάρκεια των εργασιών του στις 20 Μαΐου 1944:

«Η Αυτοδιοίκηση είναι ένα μεγάλο καρφί στην Αντίδραση. Γιατί; Γιατί καταλαβαίνει πως αυτή είναι το φυτώριο της Λαϊκής Δημοκρατίας, είναι θεμέλιο και ανάπτυξη της Λαϊκής Κυριαρχίας, είναι με λίγα λόγια αυτό που δεν την συμφέρει, αυτό που χτυπάει τα προνόμιά της. …»